Θα το ανακαλύψετε πλέοντας κατά μήκος του ποταμού Πηνειού, κάνοντας αναρρίχηση ή περπατώντας πλάι στις παλιές σιδηροδρομικές γραμμές
H Κοιλάδα των Τεμπών μοιάζει με έναν τόπο μυθικό, τον οποίον θα ανακαλύψετε πλέοντας κατά μήκος του ποταμού Πηνειού. Photo: Δήμος Τεμπών
Χιλιάδες άνθρωποι έρχονται κάθε χρόνο στην κοιλάδα των Τεμπών, κατεβαίνουν στο εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής, πεζοπορούν ή πίνουν καφέ κάτω από θεόρατα πλατάνια, μέσα σε ένα τοπίο που μοιάζει με δώρο θεών.
Λίγοι γνωρίζουν, βέβαια, ότι πριν από εκατομμύρια χρόνια η Θεσσαλία ήταν μια τεράστια λίμνη, με τα ποτάμια να μεταφέρουν υλικά από τα γύρω βουνά, αποθέτοντάς τα στον πυθμένα της. Μεγάλοι σεισμοί δημιούργησαν βαθύ ρήγμα ανάμεσα στον Όλυμπο και στον Κίσσαβο (Όσσα), τα νερά βρήκαν διέξοδο προς τη θάλασσα και, καθώς κυλούσαν ορμητικά, δημιούργησαν την κοιλάδα.
Στο σημείο όπου στενεύει και αποκτάει πλάτος μόλις 50 μέτρων, έπειτα, πήρε τη μορφή φαραγγιού. Έτσι άρχισε να γίνεται η αποστράγγιση της λίμνης της Θεσσαλίας, που κράτησε για χιλιετίες. Από την αρχική λίμνη απέμεινε τελικά μόνο η Κάρλα (ή Βοιβηίς).
Τα εύφορα εδάφη, τώρα, άρχισαν να εμφανίζονται πριν από 500.000 χρόνια, όταν απέμεινε μόνο ο Πηνειός να διατρέχει την Κοιλάδα των Τεμπών, οδεύοντας προς τη θάλασσα. Σύμφωνα με τους Παλαιοντολόγους –και εδώ είναι η πραγματική έκπληξη– στην παλαιολιθική κοιλάδα που σχηματίστηκε γύρω από το ποτάμι 30 με 45.000 χρόνια πριν ζούσαν ελέφαντες, ιπποπόταμοι, μεγαλόκεροι και άλλα θηλαστικά.
Η σημερινή κοιλάδα των Τεμπών, με το αισθητικό της δάσος, είναι περιοχή ειδικής προστασίας και διακρίνεται για τη σημαντική βιοποικιλότητα που διατηρεί, παρά τη μικρή της έκταση. Επιπλέον, έχει χαρακτηριστεί «Περιοχή Ιδιαίτερα Σημαντική για τα Πουλιά» και «Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους», ενώ το δάσος έχει ενταχθεί και στο ευρωπαϊκό Δίκτυο προστατευομένων περιοχών Natura 2000. Ο δε Πηνειός, που σχηματίζει υπέροχους μαιανδρισμούς, είναι το τρίτο σε μήκος ποτάμι της Ελλάδας μετά τον Αλιάκμονα και τον Αχελώο.
Η κρεμαστή γέφυρα και η σπηλιά της Αγίας Παρασκευής
Παλαιότερα, όταν το τρένο διέβαινε την Κοιλάδα των Τεμπών, όλοι κολλούσαμε στα παράθυρα για να θαυμάσουμε το μοναδικό τοπίο. Και όταν διασχίζαμε με αυτοκίνητο τις περίφημες στροφές των Τεμπών, σχεδόν πάντα σταματούσαμε για να περάσουμε τη γέφυρα, να δούμε την Αγία Παρασκευή και να απολαύσουμε τον μοναδικό φυσικό πλούτο της περιοχής. Κάτι που κάνουν ακόμη όσοι περνούν από εδώ και δεν επιλέγουν τη νέα Εθνική Οδό Τεμπών-Πλαταμώνα.
Κολλημένο στον βράχο, το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής χτίστηκε από τον ΟΣΕ στις αρχές του 20ού αιώνα, με χρηματοδότηση των υπαλλήλων του. Αν και μικρό, είναι μεγάλο προσκύνημα στη Θεσσαλία καθώς το συνοδεύουν θρύλοι για θαύματα. Δίπλα, επίσης, υπάρχει μια λιλιπούτεια σπηλιά με αγιασμένο –όπως θεωρείται– νερό. Στον εορτασμό της Αγίας Παρασκευής, στις 26 Ιουλίου, χιλιάδες πιστοί συρρέουν εκεί από πολλές περιοχές. Όσο για την περίφημη κρεμαστή γέφυρα των Τεμπών, είναι κι αυτή έργο του ΟΣΕ, βρίσκεται πάνω από τον Πηνειό, περιβάλλεται από πλατάνια και χαρίζει μοναδικές φωτογραφίες από μακριά, αφού τα κάγκελά της δημιουργούν λευκές φωτοσκιάσεις, σαν αχλή.
Ανακαλύψτε το Δέλτα του Πηνειού
Κατά τη μυθολογία, ο θεός Πηνειός ήταν γιος του τιτάνα Ωκεανού και της Τηθύος, κόρης του Ουρανού και της Γης. Ο Απόλλωνας ερωτεύτηκε την κόρη του, τη νύμφη Δάφνη, η οποία ήταν ιέρεια της Μητέρας Γης. Εκείνη, όμως, δεν τον ήθελε κι έτσι η Γη τη μεταμόρφωσε στο ομώνυμο φυτό, που έγινε έπειτα το αγαπημένο του Απόλλωνα. Ο Πηνειός θεωρούταν επίσης πατέρας του βασιλιά των Λαπιθών Υψέα.
Ο Σαλαμβρίας, όπως ήταν το άλλο όνομα του ποταμού, «αργυροδίνης και δινήης» κατά τον Όμηρο, δημιουργεί μαιανδρισμούς μετά τη Λάρισα, περνάει την κοιλάδα των Τεμπών και εκβάλλει στο Αιγαίο, σχηματίζοντας Δέλτα. Μάλιστα, αν το επισκεφθεί κανείς στη διάρκεια του χειμώνα θα του θυμίσει σκηνικό από ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου, καθώς εκπέμπει μια παράξενη μελαγχολία και ξυπνάει ποιητικές διαθέσεις.
Αν και σχετικά μικρό, το Δέλτα αποτελείται από μεγάλες, επίπεδες εκτάσεις με θίνες, που τις διακόπτουν οι συστάδες των ψηλών δέντρων κάτω από τις οποίες κυλάει το ποτάμι. Οι παραπόταμοι, τα φιόρδ, ο παράκτιος οικισμός της Αλεξανδρινής με τα σπιτάκια που καθρεφτίζουν τις κόκκινες στέγες τους πάνω στο νερό, οι μοναχικές φιγούρες που ψαρεύουν στις μικρές ακρογιαλιές και οι βάρκες που διασχίζουν κάθε τόσο τα ακίνητα νερά, δημιουργούν ένα ιδιαίτερα ατμοσφαιρικό σκηνικό. Ο δε υδροβιότοπος που ακμάζει εδώ ξεχωρίζει για τη βιοποικιλότητά του και θεωρείται πέρασμα για αποδημητικά πουλιά. Έχει καλάμια, σκλήθρα, πλατάνια, λεύκες, ιτιές, σπάρτα και φιλοξενεί τουλάχιστον 226 είδη πτηνών, πολλά από τα οποία είναι σπάνια ή προστατευόμενα –ανάμεσά τους κορμοράνοι, ερωδιοί και φλαμίνγκο.
Στον δρόμο προς το Δέλτα, τώρα, στην τοποθεσία «Περαταριά» κοντά στο χωριό Ομόλιο, θα ανακαλύψετε ένα εντυπωσιακό γεφύρι. Είναι γνωστό ως Πετρογέφυρο κι ένωνε παλιότερα το Ομόλιο με τον Πυργετό. Σύμφωνα με τούρκικη επιγραφή χτίστηκε στις αρχές του 18ου αιώνα, αν και θεωρείται ότι η ημερομηνία αυτή μπορεί να αναφέρεται σε αναστήλωση παλαιότερου, βυζαντινού γεφυριού. Πάντως ξεπερνούσε τα 200 μέτρα σε μήκος και είχε, πιθανόν, 13 τόξα. Βρίσκεται επίσης σε σημείο όπου η ροή του Πηνειού είναι ήπια και χαμηλή. Ωστόσο οι πλημμύρες, σε συνδυασμό με την οργιώδη φύση που το «καταπίνει» σιγά-σιγά, κατάφεραν να το πλήξουν ανεπανόρθωτα. Αρκετά τόξα του, ωστόσο, διατηρούνται ακόμη.
Δραστηριότητες στην κοιλάδα των Τεμπών
Η διάσχιση του Πηνειού μέσα από την κοιλάδα των Τεμπών είναι μια μοναδική εμπειρία, όποια εποχή κι αν επιλέξετε να την επιχειρήσετε. Οι εταιρείες που ασχολούνται με τα σπορ στη φύση προσφέρουν πολλές επιλογές: rafting, monoraft, canoe-kayak, τοξοβολία, πεζοπορία, ακόμα και αναρρίχηση στα βράχια της βόρειας πλευράς της κοιλάδας (με συνοδεία έμπειρων οδηγών).
Η ωραιότερη πεζοπορική διαδρομή κάνει τον κύκλο της κοιλάδας και ακολουθεί την παλιά σιδηροδρομική γραμμή, δίπλα ακριβώς στον Πηνειό (13 χιλιόμετρα). Η πλωτή διάσχιση ξεκινάει συνήθως από την Αγία Παρασκευή και καταλήγει στο Δέλτα του Πηνειού, περνώντας μέσα από τα απίθανα τοπία της κοιλάδας, στη σκιά των κάθετων βράχων. Ο μικρός βαθμός δυσκολίας (1 και 2) κάνει την πλεύση κατάλληλη ακόμα και για οικογένειες με παιδιά.
Το χωριό Τέμπη και ο τεκές του Χασάν Μπαμπά
Ερχόμενοι από Λάρισα, λίγα μέτρα πριν από τα διόδια των Τεμπών, στρίβετε αριστερά προς το ομώνυμο χωριό. Πρόκειται για το βυζαντινό Λυκοστόμιο, το οποίο επί Τουρκοκρατίας λεγόταν Μπαμπά. Μετά την απελευθέρωση κατοικήθηκε από Αμπελακιώτες αγρότες και κτηνοτρόφους, καθώς και από εμπόρους προερχόμενους από το Ζαγόρι.
Η ζωή του χωριού επηρεάστηκε από την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής και στη συνέχεια της εθνικής οδού, οπότε όλα περιστράφηκαν γύρω από τη λειτουργία των διοδίων και των εκεί μαγαζιών. Τον παλιό σταθμό των τρένων θα τον εντοπίσετε στρίβοντας δεξιά στη διασταύρωση μετά τα Τέμπη: το κεντρικό κτήριο στέκεται ακόμα, όπως και μια αποθήκη.
Μέσα στον οικισμό, βέβαια, εντύπωση θα σας κάνει και ο τεκές του Χασάν Μπαμπά. Όπως δείχνει μια χαλκογραφία του 1819, το κτήριο ήταν μεγάλο, διέθετε τζαμί με μιναρέ, τεκέ, ξενώνα και μαγειρείο και το περιβάλλανε κυπαρίσσια. Εκεί λειτουργούσε το φιλοσοφικό τάγμα των Μπεκτασήδων Δερβίσηδων (φτωχών μοναχών). Επίσκοπος ήταν ο Χασάν Μπαμπάς, τον οποίον και προσκυνούσαν ως άγιο και θεραπευτή. Στο σημείο όπου χτίστηκε ο τεκές, τον 15ο αιώνα, πρέπει να υπήρχε παλαιότερα η χριστιανική επισκοπή Λυκοστομίου, αλλά και αρχαιοελληνικός ναός ακόμη πιο παλιά.
Το τζαμί γκρεμίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα και λίγα χρόνια μετά έπεσε και ο μιναρές. Πλέον, όμως, στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ Θεσσαλίας, γίνονται έργα αναστήλωσης και συντήρησης του τουρμπέ (μαυσωλείο) όπου έχει ταφεί ο Χασάν Μπαμπάς –προβλέπεται να ολοκληρωθούν το 2023.
